Nội dung cơ bạn dạng của sử thi Êđê đa số ca ngợi, vinh danh những người dân có công với cộng đồng buôn làng; tôn vinh sự sáng sủa tạo, sự thông minh tài giỏi, ca tụng tinh thần đoàn kết, tương trợ lẫn nhau lúc khó khăn hoạn nạn, đề cao chính nghĩa, bội phản kháng những điều trái cùng với đạo lý, phương pháp tục; đề cao cái đẹp về sức mạnh hình thể lẫn sức khỏe tâm hồn. Sử thi còn ca ngợi tình yêu đôi lứa, tình yêu gia đình, chế độ quân lính sơ khai, mong muốn chinh phục thiên nhiên để cuộc sống tốt rất đẹp hơn. Ngoại trừ ra, sử thi còn diễn đạt cuộc sống sinh hoạt, lao động bình thường giản dị của buôn làng; mô tả những nguyện vọng, cầu mơ chính đáng của con người về một cố giới tốt đẹp rộng giữa người với người, thân con bạn với quả đât tự nhiên và giữa con fan với những đấng thần linh... Nghệ nhân đề cập sử thi là 1 trong người quánh biệt. Người Ê đê điện thoại tư vấn nghệ nhân hát kể sử thi là pô khan. Pô nghĩa là thầy, là chủ, là người thạo việc; khan là chuyện xưa. Hồ hết nghệ nhân này số đông không biết chữ, tuy vậy họ tất cả trí lưu giữ một biện pháp kỳ lạ. Họ rất có thể nhớ những sử thi, có fan nhớ tới 9 - 10 tác phẩm và còn hơn thế nữa. Họ đó là những nhà tri thức dân gian, mặc dù không biết chữ vẫn có thể tập hợp cho mình một khối lượng khổng lồ những hiểu biết của dân tộc và của đồng bào mình. Họ là phần lớn nghệ nhân gồm giọng hát vang, khỏe, biết những làn điệu của thể một số loại hát nói (lời nói vần - klei duê), để áp dụng cho phù hợp với những hoàn cảnh, những nhân thiết bị trong tác phẩm, biết phương pháp “diễn” bằng động tác, bởi nét khía cạnh như diễn viên trên sảnh khấu. Để diễn xướng được Sử thi, ngoài năng khiếu sở trường bẩm sinh, thợ gỗ còn được chào đón theo kiểu phụ vương truyền, bé nối hoặc vào một gia đình có ông, bà là những người biết diễn xướng sử thi. Quanh đó ra, họ còn tồn tại ý thức học hỏi và chia sẻ những sử thi khác từ đầy đủ nghệ nhân giỏi trong buôn, trong vùng. Trong quá trình diễn xướng, những nghệ nhân có thể sáng sản xuất thêm phần đa đoạn, mọi chương cho cân xứng với dân tộc mình, địa phương mình, tuyệt nhất là tương xứng với phong tục tập cửa hàng của cộng đồng mình. Vì chưng vậy, đầy đủ nghệ nhân diễn xướng sử thi xuất sắc là một đơn vị tri thức, một nhà văn hóa, một nghệ sỹ xứng đáng trân trọng. Ngôn từ diễn xướng của sử thi Êđê là sự phối hợp nhuần nhuyễn thân lời và nhạc. Về phần lời, sử thi Ê đê đều diễn đạt một bề ngoài ngôn ngữ đặc biệt là lời nói vần (klei duê). Trong khi diễn xướng tín đồ nghệ nhân còn vận dụng những làn điệu dân ca của dân tộc mình, như: Ay ray, kưưt, mmuin… để tạo cho nhịp điệu vừa gồm chất thơ vừa gồm chất nhạc. Trong hình thức ngôn ngữ đó, các câu chữ như một móc xích nối các câu vần với nhau. Thiết yếu đây cũng là một yếu tố quan trọng khiến nghệ nhân hoàn toàn có thể thuộc được cả phần đông tác phẩm dài hàng vạn câu. Sử thi Ê đê được diễn tả bằng bề ngoài hát kể cùng kể lời. Nghệ nhân rất có thể dùng cả cử chỉ, vẻ phương diện để miêu tả tính cách, hành vi của nhân vật trong sử thi. Sự tài tình khéo léo của fan kể, khiến cho sức lôi cuốn lôi cuốn đối với những người nghe, đưa cả người kể lẫn tín đồ nghe hòa nhập vào cuộc sống đời thường ở thời đại của những nhân vật. Tín đồ kể đắm chìm, hóa trang vào cuộc đời của từng nhân vật, fan nghe cũng hồi vỏ hộp dõi theo từng hành động, từng biến cố thăng trầm lẫn vinh quang niềm hạnh phúc trong từng con đường nhân vật. Các nhân đồ sử thi không chỉ là xuất hiện nay trong lời nhắc của nghệ nhân, mà ngoài ra đang sinh sống cùng cộng đồng, hòa cùng với không khí của núi rừng, buôn làng, có những lúc tưởng hình như đối thoại cùng tín đồ nghe. Chủ yếu vì vậy sử thi tất cả sức lôi cuốn, lôi kéo người biết đến kỳ lạ, sử thi như một bức ảnh sống rượu cồn làm cho những người nghe quên đi đông đảo nhọc nhằn của cuộc sống lao cồn thường ngày; mặt khác tiếp thêm nghị lực nhằm họ vững tin vào tương lai, giúp con bạn tránh xa số đông điều bình bình để vượt qua sống xuất sắc đẹp hơn. Sử thi thường xuyên được diễn xướng trước đám đông. Sự có mặt đông của công chúng càng khiến cho nghệ nhân có thêm sự hứng khởi. Thường thì sử thi được hát kể tại các địa điểm: vào chòi, ở trên rẫy, lễ vứt mả và trong gian khách hàng của căn nhà dài. Lúc hát kể, nghệ nhân hay nằm, một tay gác lên trán, đôi mắt như vô giác hoặc nhắm lại để tập trung trí nhớ nhằm mục tiêu thể hiện bài sử thi sao cho tương đối đầy đủ và sinh động nhất. Khi nghe tới hát sử thi, bạn nghe hay ngồi theo đơn chiếc tự sau: Đàn ông (ông già, trung niên) ngồi bên trên ghế kpan, phái nam thanh niên, trẻ nhỏ dại ngồi xung quanh bạn kể; còn bầy bà, đàn bà ngồi ở đoạn cuối phía trong của gian khách. Vào đa số đêm lạnh, phòng bếp lửa ngơi nghỉ gian khách được đốt lên cho ấm cúng. Nghệ nhân hát nói sử thi nào thường là do nhu yếu của tín đồ nghe. Khi nghe khan, người nghe hoàn toàn có thể tự bởi vì ngắt lời người hát nhắc để nhờ lý giải những chỗ khó khăn hiểu. Sử thi là một cốt truyện dài được các nghệ nhân hát kể, kết nối các sự khiếu nại trong sử thi một bí quyết linh hoạt, sáng tạo và sinh động, tạo thành sự thống duy nhất về ngôn từ và gồm sức thu hút người nghe, vì thế một sử thi rất có thể được hát kể những ngày đêm bắt đầu kết thúc. Bảo tồn và phát huy quý giá của sử thi Êđê
Người Êđê tất cả câu ca: “ thiếu thốn tiếng chiêng, giờ kư ưt, tiếng khan Như cuộc sống thiếu cơm, thiếu hụt muối...” Điều này khẳng định rằng, Sử thi là giá bán trị văn hóa tinh thần vô giá bán của bạn Êđê. Nhưng, Sử thi Êđê đã đứng trước nguy hại mai một. Theo ông Y Kô Niê, Phó phòng Nghiệp vụ văn hóa (Sở Văn hóa, thể dục thể thao và du lịch Đắk Lắk), tại sao trước hết khiến cho sử thi hiện nay đang bị mai một và có nguy cơ mất tích khỏi đời sống văn hóa truyền thống của đồng bào Êđê là do sự biến đổi mạnh mẽ trong đời sống kinh tế, văn hóa, buôn bản hội. Tiếng đây, không gian trình diễn sử thi đã không còn như trước. Nhà lâu năm của đồng bào vẫn được nắm dần bằng nhà bền vững bê tông cốt thép; chòi rẫy không còn vì phương thức canh tác đã thay đổi chuyển từ lúa rẫy sang trọng trồng cây cà phê, cao su, hồ nước tiêu... Những nghi lễ, tiệc tùng, lễ hội như lễ bỏ mả, lễ cưới, lễ rước kpan, lễ mừng bên mới… được đồng bào tổ chức triển khai đơn giản, thậm chí là không làm, bắt buộc mất đi tính thiêng, tính hội của chúng. Bên cạnh đó, nghệ nhân biết nói Khan còn sót lại không nhiều, đã phệ tuổi nên sắp về với ông bà, trong lúc đó nhóm ngũ cận kề lại quá ít. Theo thống kê, năm 2003, tỉnh Đắk Lắk còn 64 mộc nhân biết hát kể sử thi thì nay còn vỏn vẹn 6 bạn ở những huyện Cư M’gar, Krông Búk, Krông Pắk. Nhiều nghệ nhân tài năng thì mang đến nay đã không còn đủ sức mạnh để truyền dạy dỗ cho núm hệ trẻ. Ko kể ra, bạn nghe thì không có nhu cầu như trước đó nữa, nên những cuộc sinh hoạt văn hóa kể sử thi vào buôn hiện giờ không còn. Trẻ tuổi lớn lên chưa thực sự yêu quý hay nói đúng ra là bọn họ không mấy xem xét nền văn hóa truyền thống cuội nguồn của dân tộc mình, chỉ ưa thích nhạc con trẻ và những phương tiện truyền thông tân tiến khác như internet, phim, ảnh,… Sử thi Êđê sẽ mai một cùng đứng trước nguy cơ mất tích trong đời sống ở những buôn thôn Tây Nguyên. Gần như nghệ nhân còn nặng nề lòng cùng với sử thi, cho rằng muốn bảo đảm di sản văn hóa truyền thống quí báu này, tỉnh giấc Đắk Lắk cần tổ chức triển khai và nhân rộng các lớp truyền dạy hát nói sử thi cho rứa hệ trẻ; tạo môi trường để những nghệ nhân có đk thể hiện kỹ năng diễn xướng sử thi. Kề bên đó, chính quyền địa phương cần khẩn trương thực hiện các chuyển động điều tra, nghiên cứu, sưu tầm… nhằm mục tiêu bảo tồn mô hình hát nói sử thi. Hiện nay, Sở Văn hóa, thể dục thể thao và phượt Đắk Lắk đã và đang thực hiện nhiều phương án để bảo tồn, phạt huy cực hiếm của sử thi Êđê. Sở văn hóa đã phối hợp với các Viện nghiên cứu Văn hóa Dân gian Việt Nam, Viện văn hóa truyền thống Nghệ thuật triển khai dự án điều tra, sưu tầm, bảo quản, biên dịch với xuất phiên bản kho tàng sử thi Tây Nguyên; ghi hình, xuất phiên bản những ấn phẩm sử thi bằng song ngữ Êđê - Việt. Phối kết hợp liên ngành thân ngành văn hóa, thể dục và phượt và ngành giáo dục đào tạo - đào tạo để đưa lời nói vần vào chương trình đào tạo tiếng Êđê tại những trường dân tộc bản địa nội trú, tè học. Mặt hàng năm, cần đầu tư kinh giá thành để bảo tồn, vạc huy mô hình hát đề cập sử thi ở các buôn làng; mở các lớp truyền dạy dỗ hát kể sử thi, bên cạnh đó tuyển lựa chọn học viên là những người có đầu óc tốt, có công dụng cảm nhận đối với văn hóa sử thi để có thể tham gia truyền dạy dỗ về sau; tổ chức các đợt thăm hỏi, khích lệ nghệ nhân là những chủ thể về văn hóa có thể cùng tham gia bảo trì giữ gìn di tích trong cùng đồng.Anh Dũng (TTXVN)
Bạn đang xem: Người êđê gọi sử thi của mình là gì
Mỗi thành tựu sử thi Êđê là 1 câu chuyện dài, nếu khắc ghi trung thành với lời kể, hoàn toàn có thể dài ba, tứ nghìn câu, cũng có tác phẩm nhiều năm đến hàng ngàn câu. Nghệ nhân có tài diễn xướng liên tục thì phải mất không ít đêm new kể hết. Diễn xướng sử thi đòi hỏi một thời điểm, một không khí đặc biệt tương xứng với loại hình này. Đó là không gian văn hóa, hay nói một cách khác là “không gian thiêng”. Bởi hình thái sinh hoạt văn hóa truyền thống này trường đoản cú bao đời ni vẫn được fan Êđê tôn trọng, gìn giữ, coi sẽ là di sản văn hóa, là giá bán trị lòng tin vô cùng cực hiếm của cộng đồng. Vào dân ca của fan Êđê bao gồm câu: “Thiếu giờ khan, giờ khưt, giờ đồng hồ chiêng/ Như cuộc sống thiếu cơm, thiếu hụt muối”. Tức thị sinh hoạt văn hóa kể khan (sử thi) không thể thiếu được trong đời sống ý thức của fan Êđê. Nó vô cùng quan trọng như chén cơm, phân tử muối từng ngày vậy.
Không gian diễn xướng sử thi Êđê là không khí lễ hội. Lễ hội đảm bảo không khí “thiêng”, ko khí xã hội rất tương xứng cho vấn đề diễn xướng sử thi. Bởi vì chủ đề thiết yếu của sử thi là hầu như con fan kỳ vĩ, những nhân vật lý tưởng của dân tộc bản địa được quần chúng sùng kính như: Dam San, Dam Ji, Sing Nhã… bọn họ là niềm từ bỏ hào của cùng đồng, đã ăn sâu vào tâm thức của mọi fan dân.
Lễ hội là thời điểm mạnh (temp fort - chữ sử dụng của vắt Giáo sư Đinh Gia Khánh) trong đời sống văn hóa truyền thống tinh thần của từng dân tộc. Nó thu hút không thiếu thốn mọi điều kiện về không gian, thời gian, đồ gia dụng chất, ý thức của tín đồ tham dự. Nó cũng là phần đông yếu tố vô cùng cần thiết cho diễn xướng sử thi.
Mùa lễ hội của những dân tộc Tây Nguyên nói thông thường và dân tộc bản địa Êđê nói riêng phần nhiều được tổ chức vào mùa nông nhàn, là khoảng cách giữa hai vòng xoay của một chu kỳ luân hồi sản xuất nông nghiệp. Ở Tây Nguyên sẽ là khoảng thời gian từ mon 12 cho tháng 3 dương lịch, đây là khoảng thời gian thuộc mùa khô. Trong khoảng thời gian này, những cư dân nông nghiệp được giải hòa khỏi công việc nương rẫy, gồm thời gian thanh nhàn để thâm nhập lễ hội. Vào thời điểm này, bọn họ đã sẵn sàng được một trọng lượng lương thực, thực phẩm nhằm tổ chức những lễ hội, bái tế thần linh, tổ tiên, ông bà, mà fan Êđê call là “mùa ăn uống năm uống tháng”.
 |
| Diễn xướng hát sử thi của bạn Ê Đê, một nét xin xắn văn hóa bắt buộc lưu giữ. |
Trong số đông ngày diễn ra lễ hội như: lễ mừng gia công ty thu được 100 gùi lúa trong thời điểm rẫy; lễ cưới; lễ mừng thọ; lễ rước K’pan; lễ dọn vào nhà mới; lễ trưởng thành; lễ kết nghĩa anh em… vào các liên hoan tiệc tùng này, gia công ty mời bà bé gần xa cho dự. Lễ hội được tổ chức tại gian gah (gian khách) của căn nhà dài. Đây là không khí để tổ chức những nghi lễ - lễ hội của tín đồ Êđê. Một trong những ngày ra mắt lễ hội, buổi tối, khi mọi công việc của nghi lễ lâm thời gác lại, gia nhà mời nghệ nhân nhắc khan đến mọi bạn nghe. Mọi tín đồ ngồi quây quần bên phòng bếp lửa, mặt ché rượu cần. Nghệ nhân nói sử thi (pô khan) ngồi cạnh ché rượu, trên dòng chiếu hoa, cầm buộc phải rượu xin phép tổ tiên, ông bà được nhắc khan cho con cháu nghe, rồi ông hít một hơi rượu nên và bắt đầu kể. Bạn nghe nhắc khan đông mang đến nỗi yêu cầu ngồi ra bên ngoài hiên nhà dài. Trong thời điểm này không khí trở yêu cầu yên tĩnh, đông đảo người ăn uống đã no, uống vẫn say, men rượu ở một chừng mực một mực đã tạo cho nghệ nhân sự náo nức trong quá trình diễn xướng và cho người nghe trong quy trình thưởng thức.
Xem thêm: Hồ Sơ Nhập Học Đại Học Gồm Những Gì 2023, Thủ Tục Nhập Học Hệ Đại Học Chính Qui Năm 2023
Người Êđê bao gồm câu nói thể hiện lòng say mê của bản thân khi nghe nhắc khan: “Buổi buổi tối mọi fan ngồi nghe nói khan như vậy nào, thì sáng sủa sớm vẫn thấy bọn họ ngồi đông nguyên như thế”. Chính vì lời khan càng nhắc càng hấp dẫn, càng kể càng thu hút tín đồ nghe. “Trời càng về khuya, giọng khan càng hấp dẫn, tương đối khan đi cơ hội trầm hùng nhưng duyên dáng, gân guốc nhưng lại bóng bẩy, tương tự một dòng sông lượng nước các chảy qua phần đa vách núi hùng vĩ thân một đêm sao, dịp ồ ạt như xô như cuốn qua hang, cơ hội thầm thì như khá gió thoảng, dịp nhẹ nhàng dịu dàng êm ả như lá rụng về khuya, thời gian thánh thót mơ hồ như suối tuồi trong tối vắng, nhằm rồi lại hùng tráng vút lên, ngân vang như giờ đồng hồ hát của những dũng sĩ thiên thần” (Đào Tử Chí: Mấy ý nghĩ của fan nghe đề cập khan).
Tại không khí lễ hội bỏ mả của bạn Êđê M’Dhur, về khuya, sau thời điểm mọi nghi lễ tạm ngưng lại, thì nghệ nhân nói khan bước đầu kể những bài bác khan lừng danh của dân tộc bản địa mình mang lại mọi tín đồ nghe. Đây là hiệ tượng sinh hoạt kể sử thi cực kì độc đáo. Bên đống lửa bập bùng tại không khí nhà mồ rộng lớn lớn, mộc nhân hát nhắc sử thi cho hàng trăm người nghe. Dân làng, già trẻ em gái trai cùng khách gần xa ngồi tĩnh mịch say sưa lắng nghe đề cập sử thi suốt cả đêm thâu cho đến khi con gà trống gáy vang núi rừng, đánh tiếng ông khía cạnh trời vẫn thức giấc thì người làm gỗ hát đề cập sử thi bắt đầu dừng mẩu truyện lại để chuẩn bị cho các nghi lễ tiếp sau của tiệc tùng, lễ hội bỏ mả. Ở đây, liên hoan bỏ mả được tổ chức bao nhiêu ngày đêm, thì những người đến dự lễ được nghe đề cập sử thi từng ấy đêm.
Không gian diễn xướng sử thi còn được tổ chức triển khai ở chòi rẫy (trong mùa làm rẫy). Tại đây các chủ rẫy các làm chòi cùng cử tín đồ ở lại giữ rẫy (người duy trì rẫy chủ yếu là bọn ông trung niên trở lên). Cứ buổi tối đến, sau khi cơm nước xong, những người dân ở lại duy trì rẫy thường xuyên kéo cho chòi rẫy của nghệ nhân có tài kể khan nhằm nghe kể các sử thi khét tiếng của ông bà để lại như: Dam San, Dam Di, khinh thường Jú… trên đây, bạn kể, tín đồ nghe sử thi cũng say sưa như ở không khí nhà nhiều năm tại buôn làng.
Không gian kể sử thi còn được biểu đạt trên đường đi bộ từ buôn lên rẫy, hoặc một trong những buổi đi chăn trâu, chăn bò, trong số những ngày đi rừng. Ở đây, người làm gỗ hát nhắc sử thi thường xuyên hát nói cho một tổ người nghe (khoảng 5-7 người). Chính không khí này đã giúp người nghe dễ nhớ, dễ dàng lưu truyền.
Cũng tại không khí nhà dài, vào đa số đêm trăng sáng sau mùa rẫy, theo yêu mong của dân buôn, nghệ nhân kể khan lại tổ chức triển khai kể các sử thi của dân tộc mình mang đến mọi bạn nghe tại căn nhà dài của mình. Một trong những đêm này, gian gah của căn nhà dài nghệ nhân kể sử thi đầy chật già trẻ, gái, trai trong buôn. Đây là yêu cầu sinh hoạt văn hóa truyền thống nghe nói sử thi không thể không có được trong đời sống cộng đồng của bạn Êđê.
Nhìn chung, không gian diễn xướng sử thi truyền thống cuội nguồn của fan Êđê chính là không gian lễ hội, không khí nhà dài, không khí chòi rẫy, không khí nhà mồ, không khí đi rẫy, đi rừng và không khí chăn thả bầy trâu bò… nghĩa là ở đâu có điều kiện tiện lợi là những nghệ nhân (pô khan) có thể tổ chức hát kể sử thi cho mọi tín đồ nghe. Thực tế bây giờ không gian hát kể sử thi của fan Êđê hiện nay đang bị thu dong dỏng dần, thậm chí hầu như đã mất hẳn. Nỗ lực thể, công ty dài đã được gắng dần bởi nhà xây, chòi rẫy ko còn, lễ hội truyền thống đang bị mai một, bài toán lên rẫy, đi rừng từ bỏ chỗ đi bộ đã chũm bằng phương tiện xe cơ giới; kho bãi thả trâu trườn đã trở thành rẫy cafe hoặc ao hồ thả cá, khu công ty mồ vắng bóng lễ vứt mả truyền thống. Ngoài ra nghệ nhân kể sử thi đã lần lượt về với tiên tổ ông bà, số còn lại rất ít, tuy nhiên đã già yếu không hề nhớ hết phần nhiều chuyện khan dài hàng ngàn câu như trước đây nữa. Yêu cầu người nghe nhắc sử thi cũng ko mặn cơ mà như xưa. Do hiện tại, truyền hình, phim ảnh, âm nhạc, sảnh khấu… vô cùng phong phú đã lôi cuốn họ, phải còn vô cùng ít người yêu thích nghe hát nói sử thi như xa xưa nữa.
Như thế, không khí diễn xướng sử thi của bạn Êđê thuộc nghệ nhân nói và fan nghe hát kể loại hình này sẽ đứng trước nguy hại mai một. Vị đó, mong rằng những người dân làm công tác văn hóa ở Tây Nguyên nói chung, Dak Lak nói riêng cần có kế hoạch tham mưu mang lại Nhà nước về lưu lại bảo tồn kho tàng sử thi Tây Nguyên vào thời kỳ hội nhập, khiến cho sử thi có sức sống bền bỉ trong đời sống cộng đồng của các dân tộc Tây Nguyên.
